Verschil stress en overspanning met burn-out
Stress, iedereen heeft er wel eens mee te maken. Stress brengt je lichaam in staat van paraatheid. Het is de spanning die je voelt voor een examen, een optreden, een sollicitatiegesprek, een spannende gebeurtenis of een piek in de werkdruk bij een grote opdracht. Stress zorgt ervoor dat je extra alert kunt reageren of geconcentreerd kunt werken aan een lastige klus. Zodra de klus klaar is, of de gebeurtenis voorbij is, gaat de spanning vanzelf weg. Deze spanning hoort bij het leven en is gezond.
Kort gesteld:
Onder lichte stress die niet te lang aanhoudt, is het prettig werken.
Bij overspannenheid houdt de stress te lang aan en kom je in de gevarenzone, maar dit is met wat hulp nog omkeerbaar.
Bij burn-out zegt je lichaam dat het nu afgelopen is. Je kunt niet meer. Vaak zul je begeleiding van een psycholoog nodig hebben om het traject naar herstel te kunnen doorlopen.
Stress en overspanning Burn-out
Je zet je te veel in Geen of weinig inzet meer mogelijk
Je ervaart emoties sterker Je ervaart een afvlakking van emoties
Veroorzaakt hyperactiviteit Veroorzaakt een hulpeloos gevoel en passiviteit
Je hebt minder energie Je hebt nauwelijks energie meer en weinig hoop en motivatie
Je kunt van bepaalde dingen nog genieten Er is nauwelijks tot niks meer wat je leuk vindt of blij van wordt
Kan leiden tot angst Kan leiden tot depressie
Kenmerkend voor stress en overspannenheid is dat het omkeerbaar is. Dit betekent dat als de oorzaak van de stress en spanningen wordt weggenomen, je weer normaal kunt functioneren. Van belang is dat je inzicht krijgt in hoe je in deze situatie terecht bent gekomen en een andere manier van naar dingen kijken, over dingen denken en op dingen reageren kiest, zodat je niet weer in deze valkuilen terecht komt.
Bij burnout is dat anders: Wordt de oorzaak van het opgebrande gevoel weggenomen, dan ben je niet direct hersteld van een burn-out. Het kan nog maanden duren voordat een nieuw evenwicht is gevonden.
Het is dus van groot belang dat je bij tekenen van aanhoudende stress en (dreigende) overspanning, met een objectief professioneel iemand gaat praten om inzicht te krijgen in waar je omkeerpunten liggen, om zo stress te reduceren en een veel ernstigere burnout te voorkomen.
In het algemeen zal iemand met een burnout, begeleiding van een psycholoog nodig hebben om het traject naar herstel te kunnen doorlopen.
Wanneer stress doorloopt in overspannenheid
Het verschil tussen gezonde stress en overspannenheid ligt in het feit dat overspannenheid een langdurige fase van stress is. Wanneer iemand langdurig onder een hoog stressniveau blijft, ontstaat er een verlies van orde en overzicht. Je wordt blijvend onrustig en raakt over-spannen. Er is een ongezonde belasting van de brein met een langdurig karakter.
Overspaning ontstaat wanneer er te lang te veel stressoren op je pad komen die maken dat je een reeks van klachten krijgt zoals moeheid, slapeloosheid, hartkloppingen, snel prikkelbaar, gejaagd, emotioneel, schrikachtig, sociale contacten uit de weg gaan en vaak allerlei lichamelijke klachten die medisch niet te verklaren zijn.
Figuurlijk gesproken zit de emmer vol, en er hoeft maar iets te gebeuren of de emmer stroomt over. Op die momenten kunnen overspannen personen behoorlijk onverwachts reageren of dingen gaan doen die niet bij hun passen. Bij overspannenheid verlies je het overzicht. Je ziet dat er een aantal dingen niet meer goed gaan, maar het lukt je niet om weer grip op de zaak te krijgen.
Mensen die overspannen raken gaan vaak meer in moetens denken. Alle dingen die ze doen zijn verplichtingen geworden en kosten energie. Vanwege de onrust is er geen ruimte meer voor ontspanning.
Meestal zijn er dan al te lang te veel stressklachten die genegeerd worden.
wanner overspannenheid overloopt in een burn-out
Overspannenheid kenmerkt zich doordat het nog omkeerbaar is. Dit betekent dat als de oorzaak van de spanningen wordt weggenomen, je weer normaal kunt functioneren. Dit is niet het geval bij een burn-out.
Bij een burn-out wordt het energieniveau aangetast en verlaagd als een reactie op de langdurige, meestal jarenlang opgebouwde spanningen. Soms is de relatie van klachten met de stressoren niet eens meer te leggen. Lichaam en geest voelen zich opgebrand.
Wordt de oorzaak van het opgebrande gevoel weggenomen, dan ben je niet direct hersteld van een burn-out. Het kan nog maanden duren voordat een nieuw evenwicht is gevonden.
Het grote verschil tussen overspannenheid en burn-out kun je als volgt zien: iemand die overspannen is, zou nog naar een bioscoop of theater kunnen gaan en kan daarvan genieten. Iemand die echt burn-out is ziet het nut van opstaan amper in. Laat staan van een bezoek aan de bioscoop of theater.
Bij een burn-out negeert iemand al langere tijd (maanden) zijn stress klachten. Het continue negeren van klachten is vermoeiend: alle energie raakt op en neuro-biologische systemen in het lichaam raken verstoord met allerlei lichamelijke klachten tot gevolg.
Iemand ziet de zin van het werken of leven niet meer in en weet niet meer waar hij het nog voor doet. Vaak is iemand afstandelijk naar het leven, werk etc. geworden, is steeds cynischer geworden of het gevoel van zelfwaardering is volledig weg.
Van belang is dat je inzicht krijgt in hoe je in deze situatie terecht bent gekomen en een andere manier van naar dingen kijken en op dingen reageren kiest, zodat je de stressoren (situaties die de stress veroorzaken) kunt beïnvloeden en niet weer in deze valkuilen terecht komt et het risico op burnout.
lichaam, brein en stress
Biologische reactie
Vanuit biologisch oogpunt kun je stress zien als de reactie op een bedreigende situatie. Er streedt een complex systeem van lichamelijkse biologische reacties in werking. Eenvoudig gezegd:
Zodra er sprake is van een stressvolle situatie zet ons brein twee systemen in werking. Het ene zorgt bijna onmiddellijk voor de ‘vecht- of vluchtreactie’ die ons lichaam klaarstoomt voor actie. Onze spieren spannen zich aan en onze bloeddruk en hartslag gaan omhoog, waardoor je je hart voelt bonzen in je borstkas. De pupillen verwijden zich. Het bloed wordt onttrokken aan onze organen en naar de spieren gestuurd.
De spijsvertering gaat op een laag pitje (wat het ‘vlinders in de buik’-gevoel veroorzaakt). We beginnen te zweten, zodat het lichaam na explosieve actie weer afkoelt.
Na enkele minuten treedt een tweede systeem in werking. Het brein geeft opdracht cortisol te produceren. Hoewel cortisol als stresshormoon een slechte naam heeft, is het wel degelijk nuttig. Het laat de bloedsuikerspiegel stijgen en de stofwisseling een tandje bijzetten. Daardoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan.
Een verouderd stress systeem
Eigenlijk zorgt cortisol er dus voor dat je op 110% kan functioneren. Vroeger was dit heel nuttig. Wanneer je een wild dier tegenkwam was het belangrijk dat je op 110% kon functioneren zodat je kon vechten of vluchten. Wanneer het gevaar geweken was kon het cortisolniveau weer dalen en kon je weer ontspannen en herstellen.
Het probleem is dat ons mensenbrein de stresssystemen niet alleen activeert wanneer we een leeuw tegenkomen, of - relevanter voor de moderne mens- wanneer we niet goed uitkijken met oversteken en er een bus op ons af dendert. In de woorden van de beroemde stressonderzoeker Robert Sapolsky: ‘Stressgerelateerde ziektes ontstaan voornamelijk doordat we aanhoudend een fysiologisch systeem activeren dat eigenlijk geëvolueerd is om te reageren op acute fysieke noodsituaties. Wij schakelen het daarentegen maanden achter elkaar in onder druk van allerlei andere zaken in het moderne dagelijks leven.
Interessant voor dit thema is het boek "van Bigbang tot Burnout"
Stresswerking op immuunsysteem
Een stressreactie versterkt het immuunsysteem als voorbereiding op mogelijke verwondingen en infecties. Vaak ten onrechte, zie hierboven. Hoe meer de stressreactie chronisch wordt geactiveerd, hoe harder ons immuunsysteem juist achteruit holt: Het stresshormoon cortisol zorgt bij aanhoudende stress continu dat er meer energie vrijkomt, ook als er zich feitelijk geen bedreigende situatie voordoet. Die energie moet wel ergens vandaan komen. Is het cortisolniveau chronisch verhoogd, dan beknibbelt ons lichaam op het onderhoud aan het immuunsysteem. Daardoor worden we op den duur kwetsbaarder voor ziektes. Daarnaast kunnen een chronisch verhoogde hartslag en bloeddruk schadelijk zijn voor hart en bloedvaten.
De schadelijke gevolgen zorgen ook nog eens voor een vicieuze cirkel: Door de vermoeidheid en gezondheidsklachten kun je steeds moeilijker aan je verplichtingen voldoen wat leidt tot meer stress. De stress zorgt weer voor een hoger cortisolniveau waardoor het immuunsysteem weer verder afglijdt, enzovoorts.
Niet alleen grote incidenten kunnen tot chronische stress leiden.
Zowel bij ingrijpende gebeurtenissen als ziekte of ontslag als bij een dagelijkse opeenstapeling van kleine irritaties, als files of een te grote werklast, reageert het lichaam met een stressreactie. De meesten van ons maken talloze keren per dag een typische stressreactie mee.
Stress kan slimme mensen domme dingen laten doen.
Stress zorgt ervoor dat een deel van de hersenen niet meer goed kan samenwerken zodat je niet meer optimaal functioneert: Het emotionele deel van ons brein, schakelt het cognitieve deel (dat verantwoordelijk is voor spraak maar ook denken, verbanden leggen etc.) uit. Hierdoor handelen we vanuit het vechten-of-vluchten instinct -wat zelden aan de orde is zoals hiervoor geschetst - in plaats van effectief dhandelen oor realistisch na te denken.
Mensen kunnen ongevoelig worden voor stress
We zijn vaak zo gewend geraakt aan continue stress dat we mentaal ongevoelig zijn geworden voor de lichamelijke effecten van stress. Voor sommige mensen is het dagelijks ervaren van druk, irritaties en ergernissen een normale zaak. Maar kleine stressbronnen stapelen zich op termijn op. Het kan zijn dat we niet door hebben in hoeverre de stress onze mentale en emotionele helderheid en onze gehele gezondheid aantast. Totdat het aan de oppervlakte komt als een slechte beslissing, een overreactie of een ongewenste diagnose aan de dokterstafel: burnout
Maak jouw eigen website met JouwWeb